Μέρες Βαϊμάρης

Μέρες Βαϊμάρης

Η κατάρρευση της γερμανικής δημοκρατίας στο μεσοπόλεμο ως υπόδειγμα πολιτικής αυτοκτονίας.

-Η Βαϊμάρη σας απευθύνει θερμό χαιρετισμό...

«Ήμασταν στην κυριολεξία οι διαχειριστές της πτώχευσης του παλαιού καθεστώτος» (Φρίντριχ Έμπερτ, πρώτος πρόεδρος της γερμανικής δημοκρατίας, παρατίθεται στο Χάινριχ Βίνκλερ, Βαϊμάρη. Η ανάπηρη δημοκρατία, 1918-1933).

Μια δημοκρατία σε κρίση, μια οικονομία στο χείλος της χρεοκοπίας μια έξωθεν υπαγορευμένη συνθήκη, ένα κόμμα που καταψηφίζει προτάσεις του πρωθυπουργού του, μια πολιτική τάξη που απονομιμοποιείται βαθμιαία, μια κοινωνία όπου αίφνης η επίκληση της βίας των πολιτικών άκρων βρίσκει ευήκοα ώτα. Αν και σε κάποιους τη θυμίζει, δεν πρόκειται (ακόμη, τουλάχιστον) για την Ελλάδα του 2011 αλλά για τη μεσοπολεμική δημοκρατία της Βαϊμάρης.

Η εικόνα του ιστορικού Χάινριχ Βίνκλερ στο οξυδερκές (και εξαιρετικά επίκαιρο) βιβλίο του Βαϊμάρη. Η ανάπηρη δημοκρατία, 1918-1933 (Πόλις, 2011) για μια πολιτειακή κατάσταση που ξεκίνησε ως απόπειρα εκδημοκρατισμού και κατέληξε ως προειδοποίηση της Ιστορίας για τους κινδύνους της αποδημοκρατικοποίησης είναι αυτή μιας κοινωνίας σε πόλεμο με τον εαυτό της. Η ήττα της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έφερε στην επιφάνεια ή όξυνε σε υπερθετικό βαθμό όλα εκείνα τα ελλείμματα που η οικονομική ανάπτυξη των αρχών του 20ού αιώνα και η στρατιωτική σύρραξη υπερκάλυπταν προσωρινά: απηρχαιωμένες πολιτικές δομές, ταξικά χάσματα, κοινωνικούς αποκλεισμούς, ιδεολογικές αγκυλώσεις, στεγανά σκέψης.

Για σημαντικές μερίδες του πολιτικού σώματος, όπως η κομμουνιστική αριστερά ή η εθνικιστική δεξιά, το δημοκρατικό πολίτευμα αποτέλεσε εξαρχής φενάκη των «καπιταλιστών μεγαλοαστών» ή των «εβραιομπολσεβίκων», ενώ η αρχική ανοχή άλλων στρωμάτων δεν μετατράπηκε ποτέ σε αποδοχή. Η περίοδος 1918-1919 σημαδεύτηκε από εξεγέρσεις της αριστεράς και πραξικοπήματα της δεξιάς, εκείνη του 1932-1933 από διάχυση της βίας στην καθημερινότητα με συγκρούσεις των παραστρατιωτικών ομάδων όλων των πολιτικών δυνάμεων.

Σε επίπεδο ιδεολογικής ηγεμονίας ο πολιτικός φιλελευθερισμός και η αποδοχή του πλουραλισμού των ιδεών παρέμειναν μειοψηφικά ρεύματα. Στον μοντερνισμό της Βαϊμάρης ο φιλόσοφος Μάρτιν Χάιντεγκερ αντέτασσε τη θεωρία του περί «δικτατορίας των πολλών». Στην λενινιστική «προλεταριακή επανάσταση» οι δεξιοί διανοούμενοι αντιπαρέθεταν τη «συντηρητική επανάσταση» ως «ριζική αποκοπή από τον αστικό φιλελευθερισμό και τη δυτική δημοκρατία». Στην αξία του κοινοβουλευτισμού ο νομικός Καρλ Σμιτ αντιπρότεινε την αποκήρυξη του κοινοβουλίου ως πεδίου σύγκρουσης οργανωμένων συμφερόντων.

Ήταν ωστόσο η εκλογική επικράτηση αντικοινοβουλευτικών κομμάτων (εθνικοσοσιαλιστές και κομμουνιστές διακήρυσσαν ανοιχτά από το 1930 ότι μόνο οι συσχετισμοί της στιγμής τους εμπόδιζαν να ανατρέψουν το πολίτευμα) εκείνη που φαλκίδευσε οριστικά τις δημοκρατικές διαδικασίες. Καθώς η πόλωση αποδυνάμωνε τις μετριοπαθείς δυνάμεις, αστικές και σοσιαλδημοκρατικές, η πολυδιάσπαση του κομματικού φάσματος άνοιξε το δρόμο στη διακυβέρνηση δια προεδρικών διαταγμάτων με την επίκληση των συνταγματικών άρθρων περί κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Όσο ο πληθωρισμός κάλπαζε και η ανεργία αυξανόταν, το πολίτευμα διολίσθαινε σταδιακά προς αυταρχικότερες εκδοχές του. Και όταν οι ηγεσίες της παραδοσιακής δεξιάς αποδέχθηκαν τον Χίτλερ ως ισότιμο συνομιλητή προκειμένου να διατηρήσουν την εξουσία, η κατάλυση της δημοκρατίας ήρθε ως τυπική διαδικασία.

Σε αυτό το πλαίσιο η περίοδος της Βαϊμάρης είθισται να εξετάζεται αποκλειστικά ως μήτρα του ναζισμού. Ωστόσο, για την τρέχουσα συγκυρία, ελληνική και ευρωπαϊκή, μεγαλύτερη επικαιρότητα έχει ίσως μια άλλη διαπίστωση στην οποία καταλήγει ο Βίνκλερ και αφορά τη λειτουργία του συγκεκριμένου πολιτεύματος: οι αρχιτέκτονες της μεταπολίτευσης της Βαϊμάρης δημιούργησαν μια ανάπηρη δημοκρατία της οποίας «το μεγαλύτερο μειονέκτημα ήταν ότι είχε θεσπιστεί κατά τέτοιον τρόπο που επέτρεπε την αυτοκατάργησή της».

www.tovima.gr